Praca

Dostępne miejsce pracy – obowiązki pracodawcy i pracownika/pracowniczki

Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych wyraźnie wskazuje, że osoby z niepełnosprawnościami powinny pracować na zasadzie równości z innymi osobami. Zasada ta obejmuje m.in. prawo do pracy w integracyjnym i dostępnym dla osób z niepełnosprawnościami środowisku pracy. Dlaczego wspominam o Konwencji? Jest to obecnie najważniejszy dokument prawny w Polsce dotyczący osób z niepełnosprawnościami. Konwencja wyznacza kierunki działań jakie powinno podejmować państwo, aby tworzyć przyjazne i otwarte warunki do pracy dla osób z niepełnosprawnościami.

Konwencja odnosi się do dostępnego miejsca pracy nie bez przyczyny, chodzi o to, aby wyraźnie pokazać, że każda osoba z niepełnosprawnością może pracować. Wystarczy tylko stworzyć ku temu odpowiednie warunki.

Niezwykle ważne jest by osoba z niepełnosprawnością, która chce podjąć pracę lub pracuje, wiedziała czego może wymagać od pracodawcy w zakresie dostępnego miejsca pracy a także czy ona sama ma jakieś obowiązki w tym zakresie. Często bowiem, to właśnie pracownik z niepełnosprawnością jest tym, który przekazuje pracodawcy informacje o jego obowiązkach. Pracodawcy nie zawsze są przygotowani do zatrudnienia “takiego” pracownika.

Obecnie kwestie dostępnego miejsca pracy dla osoby z niepełnosprawnością regulowane są przez przepisy ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Przepisy te narzucają na pracodawcę określone zachowania, a pracownikowi dają podstawy do żądania dostępnego miejsca pracy.

Przyjrzyjmy się zatem bliżej temu, o czym mówi ustawa o rehabilitacji (…) w zakresie przystosowania stanowiska pracy. Pracodawca zatrudniający osobę z niepełnosprawnością musi pamiętać, że jednym z jego podstawowych obowiązków jest przystosowanie stanowiska pracy. Konieczność ta wynika wprost z art.4 ustawy o rehabilitacji, gdzie wskazano, że każdy pracodawca może zatrudnić osobę z niepełnosprawnością pod warunkiem przystosowania jej stanowiska pracy. Oczywiście, nie każda osoba z niepełnosprawnością takiego przystosowania wymaga, stąd nie każdy pracodawca przystosowania musi dokonać. Ważne jest, aby już na początku zatrudnienia ustalić, czy należy – a jeśli tak, to w jakim zakresie – przystosować stanowisko pracy.

Tutaj duża rolę odgrywa postawa samej osoby z niepełnosprawnością, która powinna otwarcie powiedzieć pracodawcy o tym, jakiego przystosowania wymaga jej stanowisko pracy i aktywnie w procesie przystosowania uczestniczyć. Otwartość w kontakcie z pracodawcą pozwoli uniknąć nieporozumień oraz uniemożliwi stereotypowe postrzeganie pracownika przez pryzmat jego niepełnosprawności.

Pamietajmy, że osoby o takiej samej niepełnosprawności mogą mieć różne potrzeby. Konieczność przystosowania stanowiska pracy może pojawić się także w trakcie trwania zatrudnienia, co może wynikać np. z pogorszenia się stanu zdrowia. Należy wtedy niezwłocznie powiadomić o tym swojego pracodawcę, a on powinien wykonać wówczas niezbędne przystosowanie.

Mów o swoich potrzebach.

Wśród pracodawców panuje przekonanie, że przy zatrudnieniu osoby z niepełnosprawnością konieczne jest zgłoszenie tego faktu do Państwowej Inspekcji Pracy (PIP). Tworzy to bariery i często jest wskazywane, jako ten element, który ostatecznie wpływa na negatywną decyzję o zatrudnieniu osoby z niepełnosprawnością. Chciałabym rozwiać te wątpliwości- w obecnym stanie prawnym taka konieczność nie istnieje. Potwierdza to także opinia Państwowej Inspekcji Pracy1, która wskazuje, że nie ma obowiązku uzyskiwania pozytywnej opinii PIP o przystosowaniu przez pracodawcę stanowiska pracy do potrzeb osoby z niepełnosprawnością. Pracodawca ma obowiązek wykonać niezbędne dostosowania bez zgłoszenia, musi się jednak liczyć z możliwością kontroli PIP.

Zatem w zakresie tworzenia dostępnych miejsc pracy pozostaje pewna swoboda. Od pracodawcy zależy, czy chce zatrudnić osobę z niepełnosprawnością licząc się z tym, że będzie musiało zostać dla niej przystosowane stanowisko pracy.

Włącz się w przystosowanie swojego stanowiska pracy.

Warto pamiętać, że pracodawca, który podejmie taką decyzję może ubiegać się o zwrot kosztów takiego przystosowania, na co wskazuje art. 26. ustawy o rehabilitacji (…). Praktyka pokazuje jednak, że pracodawcy niechętnie korzystają z tego rozwiązania. Wiąże się to głównie z wymogami formalnymi co do uzyskania tych środków, które przez pracodawców uznawane są za skomplikowane.

Musimy rozważyć jeszcze jeden przypadek dotyczący sytuacji, w której osoba nabywa niepełnosprawność w trakcie zatrudnienia np. w wyniku wypadku komunikacyjnego. Jakie wtedy ciążą obowiązki na pracodawcy w zakresie wsparcia takiego pracownika?
Aby odpowiedzieć na to pytanie musimy znów sięgnąć do zapisów ustawy o rehabilitacji. Wskazano w niej, że przystosowanie stanowiska pracy powinno być wykonane przez pracodawcę dla osoby, która w wyniku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej utraciła zdolność do pracy na dotychczasowym stanowisku. Mówi o tym art. 14 ustawy o rehabilitacji (…) zatem to na pracodawcy ciąży obowiązek takiego dostosowania stanowiska pracy, aby osoba, która nabyła niepełnosprawność w trakcie zatrudnienia, mogła wykonywać swoje dotychczasowe obowiązki, o ile sama nabyta niepełnosprawność tego nie uniemożliwia. Ustawa mówi także, że pracodawca jest zobowiązany dla takiego pracownika do wydzielenia lub zorganizowania odpowiedniego stanowiska pracy z podstawowym zapleczem socjalnym, nie później niż w okresie trzech miesięcy od daty zgłoszenia przez tę osobę gotowości przystąpienia do pracy.

Mamy tutaj zatem także konkretne wskazanie co do tego, co powinna zrobić osoba, która stała się niepełnosprawna, a chce wrócić do swojego miejsca pracy. Musi ona zgłosić swojemu pracodawcy chęć powrotu do pracy, a zgłoszenie to powinno nastąpić do miesiąca od momentu otrzymania orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność.

Korzystaj efektywnie ze swojego dostępnego miejsca pracy.

Podsumujmy zatem, jakie obowiązki i uprawnienia mają pracownik z niepełnosprawnością i pracodawca w zakresie przystosowania stanowiska pracy.

PRACOWNIK:

Powinien poinformować pracodawcę o potrzebach wynikających z niepełnosprawności w zakresie przystosowania stanowiska pracy,
Powinien zapoznać się z wewnętrznymi przepisami dotyczącymi przystosowania stanowiska pracy (o ile takie funkcjonują) oraz przepisami bhp Powinien zgłosić konieczność przystosowania stanowiska (jeśli u pracodawcy funkcjonują wewnętrzne przepisy regulujące tryb zgłoszenia powinny one być zastosowane),
Powinien dostarczyć orzeczenie lekarza medycyny pracy, w którym wskazano na konieczności dostosowania stanowiska pracy-to podstawa ubiegania się o przystosowanie stanowiska pracy,
Powinien zgłosić chęć powrotu do pracy do miesiąca od chwili otrzymania orzeczenia o niepełnosprawności- dotyczy osób, które nabyły niepełnosprawność w trakcie trwania zatrudnienia.
Dobrą praktyką jest uczestnictwo pracownika z niepełnosprawnością w procesie przystosowania stanowiska pracy z uwagi na najlepszą wiedzę w zakresie potrzeb wynikających z niepełnosprawności.

PRACODAWCA:

Powinien przystosować stanowisko pracy, jeśli zatrudnia osobę z niepełnosprawnością,
Powinien przystosować stanowisko pracy, jeśli pracownik nabył niepełnosprawność w trakcie zatrudnienia,
Może ubiegać się o zwrot wykonanego przystosowania stanowiska pracy,
Powinien zapoznać pracowników z wewnętrznymi przepisami dotyczącymi przystosowania stanowisk pracy (o ile takie funkcjonują) oraz przepisami bhp obowiązującymi na stanowisku pracy,
Dobrą praktyką jest wykonanie przystosowania w konsultacji z pracownikiem z niepełnosprawnością, bowiem to pracownik wie, jakiego typu dostosowanie jest najlepsze dla jego niepełnosprawności. Nie ma bowiem uniwersalnych metod dostosowania stanowiska pracy wynikających np. z danej niepełnosprawności – każdy ma inne potrzeby.

Poniżej przedstawiamy przykładowy rodzaj sprzętu/dostosowania stanowiska pracy wraz z funkcjonalnością w podziale na rodzaj niepełnosprawności:

Osoby z niepełnosprawnością intelektualną

sprzęt do komunikacji alternatywnej- wspieranie komunikacji,
elementy wystroju wnętrz – „oswajanie” przestrzeni,
tablet – wspieranie w łatwej i dotykowej obsłudze programów do komunikacji alternatywnej.

Osoby z zaburzeniami psychicznymi

aplikacje terapeutyczne – obniżanie poziomu stresu,
materiały do relaksacji – wspomaganie odprężenia, skupienia,
sprzęt wspomagający pamięć.

Osoby z słabosłyszące i głuche

mobilna kamera internetowa- wsparcie w czasie rozmowy online z udziałem kilku osób,
słuchawki – wspieranie komunikacji,
pętla indukcyjna – wspieranie słyszenia w miejscu pracy,
system fm – wspieranie słyszenia w miejscu pracy.

Osoby niewidome i niedowidzące

system nawigacyjno – informacyjny – wspieranie bezpiecznego, bezkolizyjnego przemieszczania się w miejscu pracy,
smartfony i smartwatche- ułatwianie poruszania się w przestrzeni, umożliwianie komunikacji całkowicie głosowej,
monitor – umożliwianie powiększenia tekstu i zmniejszanie zmęczenie oczu.

Osoby z niepełnosprawnością ruchu

urządzenia peryferyjne do komputera – zwiększenie możliwości korzystania z komputera,
chwytaki – zwiększanie zdolności manipulacyjnych,
krzesło ewakuacyjne – zwiększanie bezpieczeństwa podczas ewakuacji.

Osoby z epilepsją

przenośny klimatyzator – umożliwianie utrzymania komfortu,
przenośny oczyszczacz i nawilżacz powietrza – umożliwianie utrzymania komfortu,
sprzęt wygłuszający – zapewnienie izolacji od nadmiaru bodźców.

Osoby z niepełnosprawnością układu oddechowego i krążenia

defibrylator- wspieranie w sytuacji zagrożenia życia, monitoring czynności życiowych,
oczyszczacz powietrza- oczyszczanie nawilżanie powietrza, zapewnienie właściwej jakości powietrza.

Osoby z chorobami układu pokarmowego

timer- przypominanie o regularności posiłków,
sprzęt do podgrzewania, przenoszenia jedzenia- umożliwianie planowania i podgrzewania posiłków.

Osoby z chorobami układu moczowo-płciowego

specjalne krzesło-zapewnienie komfortu i ergonomii

Osoby z chorobami neurologicznymi

urządzenia komunikacji alternatywnej- ułatwienie komunikacji alternatywnej,
wspomaganie pamięci- wspomaganie zapamiętywania,
specjalne krzesło- wspieranie komfortu pracy.

Osoby z całościowymi zaburzeniami rozwojowymi

oprogramowanie- wspieranie komunikacji alternatywnej,
sprzęt wygłuszający- zapewnienie izolacji od nadmiaru bodźców,
sprzęty stymulujące- wspomaganie skupienia, koncentracji, zwiększanie wydajności pracy.

Autorka: Agata Gawska